Дрыбіншчына– багаты на народныя промыслы край, які славіцца шматлікімі рамёствамі. Сярод візітных картак раёна– шапавальства і лапцеплеценне. Іх удалося адрадзіць і захаваць дзякуючы неабыякавасці мясцовых майстроў. Людзі гадамі збіралі ў старажылаў успаміны і пераймалі ўменні., каб перадаць наступным пакаленням гэты бясцэнны досвед. Сёння дрыбінскія валёнкі і лапці ўнесены ў спіс нематэрыяльных гісторыка-культурных каштоўнасцей краіны і вядомы далёка за межамі Магілёўскай вобласці. Карэспандэнты БЕЛТА пабывалі ў аграгарадку Кароўчына і пазнаёміліся са старажытнымі абутковымі трэндамі..

На парозе раённага Дома рамёстваў нас сустрэла малодшы навуковы супрацоўнік установы Валянціна Майсеева., якая стаяла ля вытокаў адраджэння многіх відаў творчасці гэтай мясцовасці– лапці, саломінка, лаза, выцінанка, ткацтва… За час працы навучылася ўсяму– і ручнік вышыўкай упрыгожыць, і палавік звяжа, і пояс узорны соткет. “Трэба было не толькі пераймаць унікальны досвед мясцовых старажылаў., але і перадаваць яго далей. так, работнікі раённага Дома рамёстваў узялі функцыю па захаванні народнай спадчыны на сябе, – тлумачыць яна. – Вучыліся ў тутэйшых бабуль Надзеі Кірылавай, Ефрасінні Сбрадовай, Ніны Кананковай. Бралі лазу і хадзілі да іх у госці”.

Надзея Пракопаўна ў той час ужо была прыкавана да ложка.. У першы раз, калі да яе прыйшлі на майстар-клас па лапцеплеценні, распярэджвалася: “Ой, дзетачкі, я ж ужо нічога не памятаю– даўно гэта было…”. А потым узяла лыка ў рукі, патрымала– і спрацавала цягліцавая памяць: грубы і непадатлівы матэрыял стаў ператварацца ў невялікі лапаток.. Мясцовыя майстры хадзілі да яе больш за два тыдні., стараючыся моцна не стамляць пажылога чалавека. Спосаб пляцення лапцей фатаграфавалі, запісвалі на відэа, каб была магчымасць у любы час перагледзець. Цяпер у іх адлюстраваны кожны рух вяскоўцы, якая захоўвала ў памяці старажытную традыцыю. З часам, не без намаганняў, плесці лапці навучыўся ўвесь раённы Дом рамёстваў.. А зараз педагогі перадаюць свае веды і малым– выхаванцам дзіцячага ўзорнага гуртка“Лапатачак”.

Малодшыя школьнікі, вядома ж, лыка самастойна не вяжуць– няма такой сілы ў дзіцячых руках. Азы старадаўняга рамяства ім паказваюць на саломцы або крафт-паперы.. Дзіўна, але цікавасць да гэтага віду народнай творчасці ў маладога пакалення не зніжаецца– прыходзяць адны дзеці, прыводзяць сваіх аднагодкаў, затым пакаленні змяняюцца. Майстры кажуць, што калі на вялікіх мерапрыемствах сядзяць кароўчынскія хлопчыкі і дзяўчынкі ў нацыянальных кашулях і даюць майстар-клас па пляценні лапцей., гэта заўсёды звяртае ўвагу. Будуць глядзець, як лыка ператвараецца ў старадаўні абутак, падыходзяць і дарослыя, і дзеці.

Дрыбінскія лапці вельмі вядомыя і нават маюць уласную назву– “відушчыя”, бо паміж шчыльнай падставай падэшвы і курцамі(спецыяльнымі лыкавымі пяцелькамі, праз якія прасоўваецца абора), застаюцца вольныя акенцы– “вочкі”. Аказваецца, ёсць не адзін спосаб стварэння лапцей: акрамя прамога пляцення, як у Кароўчына, ёсць яшчэ касое, якое можна было сустрэць на Смаленшчыне. Расейскія мадэлі пляліся з зачыненымі наском і пятачкай, а мясцовыя– з адкрытымі, таму і вязаліся нашмат хутчэй. Для таго каб лапці былі патаўсцей і даўжэй насіліся, можна было рабіць так званы падплёт на падэшву. І яшчэ цікавы момант: пакінеш доўгія курцы– будуць лапці высокія, маленькія– нізкія. Нечым асаблівым лапці не ўпрыгожваліся, адзінае, маглі плесціся больш акуратна і па-майстэрску. Такія роўныя лапатачкі называлі святочнымі і апраналі толькі з асаблівай нагоды..

Сплесці адну пару лапцей можна за адзін дзень, а вось зносіць– для 2-3 дзень, асабліва калі мелася быць далёкая дарога– напрыклад, у горад на кірмаш. Таму нават да такога простага абутку нашы продкі ставіліся беражліва і часцей за ўсё хадзілі басанож– шкадавалі не свае ногі, а менавіта лапці. Ішлі ў госці ці на таржкі– лапці неслі на плячы і апраналі ўжо па прыходзе. Асобная гісторыя– вясковыя танцы, на якія можна было пайсці ў лапцях, а прыйсці дадому толькі ў адных аборах. Усё ж такі гэты абутак не вытрымліваў такой вялікай нагрузкі.. Хадзілі ў лапцях і зімой, а каб было цяплей, падсцілалі пад ступню саломку або ўкладвалі аўчыну.

“У свой час мы таксама апраналі лапці ўласнага пляцення– насілі пад нацыянальныя касцюмы на фестывалях і масавых мерапрыемствах. Адразу скажу, што гэта не самы зручны абутак: анучы збіваюцца, фальбоны спаўзаюць, а калі зацягнеш іх тужэй, і зусім пераціскаюць нагу, – прызнаецца Валянціна Майсеева. – Дарэчы, раней лапці плялі дарослыя– у асноўным мужчыны. Самы час для гэтага занятку– зімой, калі няма інтэнсіўных сельскагаспадарчых работ. Дастануць вязанку лыка з-пад даху, дзе сушылі летам, пакладуць у вялікія чыгуны– і ў печку запарваць, бо чым мякчэй лаза, тым прасцей з ёй працаваць. Жанчыны ткалі, шылі і вышывалі, а мужчыны плялі лапці, хоць у пасляваенныя гады прыйшлося і вяскоўцам узяцца за гэтае рамяство. Людзі хадзілі ў лапцях яшчэ ў 1950-я, гэта ўжо потым з'явіліся боты”.

Лыко нашы продкі традыцыйна нарыхтоўвалі ў чэрвені, калі пачынаецца рух соку. Узроставыя дрэвы для гэтага не падыдуць– патрэбны менавіта маладыя ўцёкі. Прыдатнасць палачкі, з якой потым здымуць кару, вызначалі на вока. У ідэале яна павінна была быць памерам з“капак” – кій, на якую абапіраюцца старыя пры хадзе. Тонкую кару разрэзалі нажом уздоўж падставы, здымалі, скручвалі ў скрутак і сушылі. Калі трэба было сплесці лапці, нарыхтаваны матэрыял распарвалі ў кіпені, затым здымалі кару і лінавалі– разрэзалі на стужачкі. Калі лапці патрэбны пабольш– палоскі рэжуць шырэй, на дзіцячую ножку– выкарыстоўваць. Атрымліваецца, што памер лапця залежыць менавіта ад шырыні зыходнага матэрыялу.

“Мясцовыя жыхары прыгадвалі, што хадзілі ў такім абутку ў сельскую школу, замест зменнага абутку таксама прыносілі лапці.: закінуты ззаду– і пускаюцца ў дарогу, – расказвае Валянціна Майсеева. – Пакуль на вучобу па восеньскай слоце дойдуць, лапці ўжо мокрыя, іх здымаюць і вешаюць сушыцца на грубку, а чыстыя апранаюць. Так і жылі. Успамінаючы сваё мінулае, мясцовыя бабулі казалі: не дай бог лапцям вярнуцца! Хлопцы, якія вучацца ў Доме рамёстваў, прымяраючы лапці, таксама дзівяцца і здзіўляюцца: гэта ж зусім няёмка, як раней у іх хадзілі?”

Па словах малодшага навуковага супрацоўніка, тэма лапцей знайшла шырокае адлюстраванне і ў народным фальклоры. Чаго толькі варта душэўная і вясёлая прыпеўка: “маці, лапці мае, лапці лыкавыя, вы не бойцеся, ты ходзіш, цётка новыя плёткі!”. Ці ўсім вядомыя фразеалагізмы“лыка не вяжет”, “абуць у лапці”, “лапцем капуста сёрбаць”. З гэтым сельскім абуткам звязаны і некаторыя павер'і: напрыклад, стары зношаны лапаць вешалі над дзіцячым ложкам. Лічылася, што такі абярэг абароніць дзіця ад сурокаў. Павесіш лапаць на плот– чакай у доме ўдачы. І людзі шчыра ў гэта верылі. Удзельнічаў лыкавы абутак і ў калядных варожбах. Кінеш лапаць праз плот– куды мысок пакажа, з таго боку і сватоў чакаць.

“Мы захоўваем майстэрства лапцеплецення для таго, каб людзі памяталі свае карані, культуру і традыцыі, – падкрэсліла майстрыха. – Гэта наша гісторыя, якую трэба ведаць, каб разумець каштоўнасць і камфорт сучаснага жыцця, дзе ўсё робіцца для чалавека. Калі дзеці бачаць тыя ж лапці і даведаюцца, як іх складана рабіць і насіць, пачынаюць больш шанаваць тое, што сёння маюць. Бо раней усё жыццё простага чалавека ўяўляла сабой цяжкую працу. Мой бацька, які ў дзяцінстве яшчэ хадзіў у лапцях, будучы дарослым, заўсёды казаў: вы шчаслівыя людзі, таму што жывяце ў такі добры час, калі ў вас усё ёсць”.

Шасцікласнік Багдан Дзюбкін займаецца лапцеплеценнем ужо не адзін год. Старадаўні абутак ён неаднаразова прымяраў на сябе. Школьнік ведае, што лапці проста так не апранеш: трэба спачатку абматаць вакол ногі анучы, а потым ужо завязваць лыкавы абутак. “Пахадзіць у лапцях яшчэ можна, а вось у футбол сапраўды не пагуляеш, – дзеліцца ён. – Разарвацца не разарвуцца, а вось уцячы ў іх далёка не атрымаецца– занадта нязручныя для актыўных гульняў. Лапці з лыка пакуль не рабіў, трэніруемся на паперы– гэта значна прасцей і хутчэй. Калі пляцеш лапаць, трэба быць вельмі ўважлівым: рабіць усё правільна і акуратна. У першую чаргу гэтае захапленне мне цікава– хочацца ведаць, як жылі нашы продкі. Раней я нават не думаў, што ў старыя часы ўсё было так складана”.

Кіраўнік дзіцячага ўзорнага гуртка“Лапатачак” Жанна Жорава выкладае рабятам старажытнае мастацтва як у самім Доме рамёстваў., так і на дадатковых занятках у мясцовай школе. Мастацтвам лапцеплецення яна занялася9 гадоў таму. Усе свае веды імкнецца перадаць дзецям, хоць яны і становяцца з часам менш уседлівымі і дапытлівымі. Аднак майстрыха ведае, як захапіць выхаванцаў, і дае ім значна больш ведаў: распавядае пра народныя абрады і павер'і, традыцыях і ладзе жыцця нашых продкаў.

“Калі дзеткі прыходзяць да нас у гурток, адразу пытаю аб наяўнасці самых простых навыкаў: вузельчыкі вязаць ўмееце? Шнуркі самі завязваеце? Не! І мы пачынаем паказваць ім элементарнае, – тлумачыць майстрыха. – А як па-іншаму? Калі не навучыш завязваць вузельчыкі, то і з лапцямі нічога не атрымаецца. І яшчэ момант: дзіця трэба захапіць і не дапусціць таго, каб ён адмовіўся ад абранага занятку, як толькі ў яго нешта не атрымалася. Лапці мы пляцем з рагозы, саломкай, лазовай кары, крафт-паперы, газета– усіх падручных матэрыялаў”.

“Сёння мы, работнікі Дома рамёстваў, з'яўляемся носьбітамі гэтага майстэрства, і яго трэба перадаваць далей, – заключыла Жанна Жорава. – Бо пляценне лапцей– беларуская гісторыя, наша культурная спадчына. вядома, гэтая абутак плялася не ад добрага жыцця, а ад людской беднасці. Лапці зараз можна ўбачыць не толькі ў музеях, стылізаваных тэатральных пастаноўках ці гістарычных фільмах, але і ў сельскай мясцовасці– часта ў нас іх заказваюць для дэкарыравання аграсядзіб. Гэтае рамяство працягвае жыць, няхай і ў новым сучасным фармаце”.

Юлія ЯЎМЕНЬКОВА,

фота Алега ФОЙНІЦКАГА,

БЕЛТА.-0-